Vắn
tắt về các loại hình thông minh theo lý luận của giáo sư Howard Gardner.
1. Sự thông minh về
ngôn ngữ
Đây là trí thông minh của các phóng viên, người kể chuyện, các
nhà thơ và luật sư. Loại tư duy này đã đem lại cho chúng ta tác phẩm "Vua
Lear" của Shakespeare, "Odyssey" của Homer và truyển thuyết
"Nghìn lẻ một đêm" của người Ả Rập. Người có khả năng về ngôn ngữ có
thể tranh cãi, thuyết phục, làm trò hay làm hướng dẫn có hiệu quả bằng việc sử
dụng lời nói. Họ thường yêu thích các cách sử dụng âm thanh của từ ngữ, thông
qua sự chơi chữ, trò đố từ và cách uốn lưỡi. Đôi khi họ cũng hay đưa tin vặt
bởi vì họ có khả năng nhớ các sự kiện. Họ có thể trở thành các bậc thầy về đọc
và viết. Họ đọc một cách tham lam, có khả năng viết một cách rõ ràng và có thể
phóng đại ý nghĩa lên theo các cách khác nhau từ những tin bài báo, bức ảnh
bình thường.
2. Thông minh logic -
toán học
Là trí thông minh đối với những con số và sự logic. Đây là trí
thông minh của các nhà khoa học, kế toán viên và những nhà lập trình máy tính.
Newton đã điều khiển và khai thác được loại trí thông minh này khi ông phát
minh ra các phép tính vi phân. Einstein cũng tương tự khi ông xây dựng và phát
triển học thuyết tương đối của mình. Những nét tiêu biểu nhất của người thiên
về trí thông minh logic - toán học gồm có khả năng xác định nguyên nhân, chuỗi
các sự kiện, cách tư duy theo dạng nguyên nhân - kết quả, khả năng sáng tạo các
giả thuyết, tìm ra các mô hình số học hoặc quy tắc dựa trên các khái niệm, đồng
thời ưa thích các quan điểm dựa trên lý trí trong cuộc sống nói chung.
3. Trí thông minh về không gian
Liên quan đến suy nghĩ bằng hình
ảnh, hình tượng và khả năng cảm nhận, chuyển đổi và tái tạo lại những góc độ
khác nhau của thế giới không gian trực quan. Đó là mảnh đất sáng tạo của các
kiến trúc sư, nhà nhiếp ảnh, nghệ sĩ, các phi công và các kĩ sư cơ khí máy móc.
Người đã từng thiết kế lên các Kim tự tháp Ai Cập là người có rất nhiều trí
thông minh loại này. Cũng có khả năng như vậy là các cá nhân như Thomas Edison,
Pablo Picasso và Ansel Adam. Những cá nhân sở hữu loại trí thông minh về không
gian ở mức độ cao, thường có một độ nhạy cảm sắc bén với những chi tiết cụ thể
trực quan và có thể hình dung được một cách sống động, vẽ ra hay phác họa những
ý tưởng của họ dưới dạng hình ảnh, đồ hoạ, cũng như họ có khả năng tự định
hướng bản thân trong không gian 3 chiều một cách dễ dàng.
4. Loại trí thông minh về âm nhạc
Đặc điểm cơ bản của loại trí
thông minh này là khả năng cảm nhận, thưởng thức và tạo ra các tiết tấu và nhịp
điệu. Đó là trí thông minh của Bach, Beethoven, hay Brahon, và cũng là loại trí
thông minh của các nhạc công đàn cầm người Ba-li hay những người hát sử thi của
dân tộc Nam Tư. Ngoài ra, trí thông minh về âm nhạc còn có trong tiềm thức của
bất cứ cá nhân nào, miễn là người đó có khả năng nghe tốt, có thế hát theo giai
điệu, biết dành thời gian cho âm nhạc và nghe được nhiều tiết mục âm nhạc khác
nhau với sự chính xác và sáng suốt của các giác quan.
5. Khả năng
vận động thân thể
Là loại thông minh cả chính bản
thân cơ thể. Nó bao gồm tài năng trong việc điều khiển các hoạt động thân thể
của một người và trong cả thao tác cầm nắm các vật thể một cách khéo léo. Các
vận động viên thể thao, những người làm nghề thủ công, những thợ cơ khí và các
bác sĩ phẫu thuật là những người sở hữu khả năng này của tư duy. Cũng là người
như vậy, diễn viên hài vĩ đại Charlie đã sử dụng tài năng loại này để thực hiện
được rất nhiều động tác biểu diễn tài tình của ông như trong vở Kẻ lang thang
nhỏ bé. Các cá nhân thuộc loại tài năng vận động thân thể có thể rất khéo léo
và thành công trong nghề thêu may, nghề thợ mộc hay nghề tạo mẫu. Hoặc họ có
thể ham thích và theo đuổi những hoạt động của cơ thể như đi bộ đường dài,
khiêu vũ, chạy bộ, cắm trại, bơi lội hoặc đua thuyền. Họ là những người thực
hành, nhạy cảm, thường xuyên muốn vận động cơ thể của họ và có "phản ứng
bản năng" với các tình huống, sự vật.
6. Năng
lực tương tác
Đây là năng lực hiểu và làm việc
được với những người khác. Đặc biệt là, điều này yêu cầu có khả năng cảm nhận
và dễ chia sẻ với tâm trạng, tính cách, ý định và mong muốn của những người
khác. Thuyền trưởng trên một chiếc tàu đi biển cần phải có loại thông minh này.
Trí thông minh này cũng cần cho một nhà quản lý của một tổng công ty lớn. Một
cá nhân có trí thông minh về giao cảm có thể rất giàu lòng trắc ẩn và đầy tinh
thần trách nhiệm đối với xã hội, chẳng hạn như Mahatma Gandhi; hoặc là người có
sức lôi cuốn và khéo léo như Machiavelli, nhưng họ đều có khả năng nhìn thấu
suốt vào bên trong của những người khác và từ đó nhìn ra viễn cảnh của thế giới
bên ngoài bằng chính cặp mắt của những con người đó. Trong thực tế, họ rất
tuyệt vời với vai trò của người môi giới, quản trị mạng, người hoà giải hoặc là
thầy giáo.
7. Năng lực tự nhận thức bản thân hoặc là trí thông
minh nội tâm
Một người mạnh mẽ về loại trí tuệ
này có thể dễ dàng tiếp cận và nhìn rõ được những cảm xúc của chính bản thân
mình, phân biệt được giữa nhiều loại trạng thái tình cảm bên trong và sử dụng
chính những hiểu biết về bản thân mình để làm phong phú thêm và vạch ra con
đường cho cuộc đời mình. Các thí dụ về những người có trí thông minh thiên về
kiểu này gồm có các nhà cố vấn, nhà thần học, những thương nhân. Họ có thể là
người rất hay tự xem xét nội tâm và ham thích được trầm tư suy nghĩ, được ở
trong trạng thái tĩnh lặng hay trong các trạng thái tìm hiểu tinh thần một cách
sâu sắc khác. Mặt khác họ có thể là người có tính độc lập mạnh mẽ, tính thẳng
thắn cao độ và cực kỳ tự giác, có kỷ luật. Trong bất cứ trường hợp nào, họ
thuộc dạng tự lập và thích làm việc một mình hơn là làm việc với người khác.
Bạn hãy nhớ rằng, cho dù bạn có nhận thấy một cách rõ ràng bản
thân mình thuộc một hoặc hai dạng thông minh trong số các loại đã được mô tả ở
trên, thì trong thực tế bạn vẫn luôn luôn sở hữu tất cả 7 loại trí thông minh
(*). Hơn thế nữa, một cách lý tưởng là bất kỳ một người bình thường nào cũng có
thể phát triển một trong số 7 loại trí thông minh nói trên của tư duy đến một
mức độ đáng kể để có thể sử dụng thành thạo.
Trong cuộc đời chúng ta, 7 loại hình thông minh được thể hiện theo
cách khác nhau và duy nhất ở mỗi người, không có ai giống ai. Rất hiếm khi có
người đạt được một mức độ thông minh cao ở đầy đủ cả 6 hoặc 7 loại trí thông
minh. Vào đầu thể kỷ XX, nhà tư tưởng người Đức Rudolf Steiner có thể được coi
là một ví dụ về người có trí tuệ thông minh như vậy. Ông là một nhà triết học,
nhà văn và là một nhà khoa học. Ông cũng là người sáng tạo ra một loạt các điệu
nhảy, học thuyết về màu sắc và một hệ thống dụng cụ làm vườn, đồng thời ông còn
là nhà điêu khắc, nhà nghiên cứu xã hội cũng như là một kiến trúc sư.
Mặt khác có một số người có vẻ như đã phát triển và đạt đến một
trình độ cao chỉ một loại trí thông minh nào đó, trong khi các loại trí thông
minh khác của họ lại phát triển chậm hơn nhiều và kén hẳn. Đây chính là những
nhà bác học của thế giới loài người. Những người giống như nhân vật Raymond
trong bộ phim The Rain Man (Người đàn ông trong mưa) đã đoạt giải Oscar, đây là
những người có thể tính toán các con số bằng tốc độ của ánh sáng nhưng không
thể tự chăm sóc bản thân họ. Hay những cá nhân sở hữu tài năng về điêu khắc
song lại không thể đọc được, hay có những người có khả năng xướng âm một cách
hoàn hảo nhưng lại cần người khác giúp buộc dây giày của họ.
Đa số trong chúng ta là những người có phẩm chất trí tuệ ở vào
khoảng giữa của nhà bác học với một con người tự nhiên phát triển bình thường
trong thực tế. Mỗi chúng ta thường có một vài loại trí thông minh dường như nổi
trội một chút, một vài loại trí thông minh khác có thể đạt vào loại trung bình
và vài loại khác nữa được xem như là gây khó khăn cho chúng ta trong cuộc sống.
Dù sao đi nữa, điều quan trọng chúng ta cần phải hiểu là còn có nhiều cơ hội
cho tất cả mọi người để phát triển và toả sáng kể cả với những kiểu trí thông
minh không thường được sử dụng này. Người nông dân, những bậc cha mẹ, hoạ sĩ,
những thợ cơ khí, và nhà buôn cũng xứng đáng sở hữu trí thông minh nhiều như
các bác sĩ tâm lý, bác sĩ phẫu thuật não hay các giáo sư luật. Luận thuyết về
nhiều loại trí thông minh đã tập hợp đầy đủ hàng loạt những khả năng của con
người vào một hệ thống gồm 7 loại trí thông minh, tài năng, những loại
trí thông minh này có thể làm cho bất kỳ một cá nhân nào cũng có khả năng thành
đạt trong cuộc sống và thu được kết quả mà mình mong muốn.
Trích dẫn từ cuốn: “7 loại hình thông minh”, tác giả Thomas
Armstrong,
dịch giả: Mạnh Hải - Thu Hiền, NXB Lao động – Xã hội.
Ths. Nguyễn Văn Nam (St)
